Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), ‘liralaşma’ stratejisi kapsamında hiç bir uygulamadan kaçınmıyor. Bankaların KKM, kur, mevduat ve kredi siyasetlerine dair uygulamalarda daima bir güncellemeye gidilirken son olarak kredi faizleriyle ilgili karar dikkat çekti.
2022 yılı eylül ayında Merkezin Güncesi blogunda Lider Şahap Kavcıoğlu’nun kaleme aldığı Liralaşma Stratejisi, 2021 sonunda uygulanmaya başlanan Türkiye İktisat Modeli çerçevesinde yurt içinde dolarizasyonu azaltmaya yönelik önlemler içeriyordu.
Kavcıoğlu’nun ‘Liralaşma Stratejisi’ yazısı sonrasında TCMB de yol haritasını 2023 Yılı Para Siyaseti ve Liralaşma Stratejisi başlığıyla açıklamıştı. Bilhassa bankacılık sisteminin hem varlık hem de yükümlülük tarafında TL tartısının kalıcı olarak artırılması hedefiyle güçlendirilerek kullanacaklarını da belirtmişlerdi. 2023’ün birinci enflasyon raporu sunumunda da Kavcıoğu, bu kapsamda makroihtiyati önlemlerden kaçınmayacaklarını açıklamıştı.
Geçen haftalarda TCMB, döviz dönüşümlü KKM’de bankaların müşterilerine sundukları primin faizle birlikte verilmesini istedi.
TL’den KKM’ye geçişlerde Hazine kur farkını üstlenirken, dövizden geçişlerde TCMB üstleniyordu. Böylece TCMB de kur yükselişlerinde daha az fark üstlenmiş olacak. Yılbaşında siyaset faizliyle 3 puan olan tavan limiti kalkmıştı.
Bankaların Aralık 2022’de yüzde 20’den yüzde 5’e çekilen net döviz durumu üst sonu tekrar yükseltilerek, yüzde 10’a çıkarıldı.
Tüm bu gelişmeleri düzenlemelerini yapmaya çalışan bankalarda yeni hafta yeni açılımlarla başladı.
Mevduat faizlerinde yükseliş yılsonu prestijiyle tekrar yükselişe geçerken 2023 prestijiyle da durmadı. Böylece mevduat tarafında faizler yaklaşık 20 yılın en yüksek düzeyine çıkarken, kredi faizleriyse nakdî genişleme eşliğinde gerilemeye devam ediyor.
BloombergHT Para ve Sermaye Piyasaları Müdürü Ebru Usta’nın kaleme aldığı değerlendirmede, TCMB’nin siyasetleri eşliğinde, TL mevduat ve KKM tarafında mevduat üzerindeki baskı ve sınırlamaların kalkmasıyla faizler yükselişe geçti. Kredilerde önlemlerin sürmesiyse faizler baskılayınca ortadaki fark 14,76 puana yükselirken bu durum bankaların aleyhine bir gelişme olarak yorumlanıyor.
EVDS sisteminde, kurumsal kredi kartı ve KMH hariç, ticari kredi faizi 2022 Temmuz sonunda yüzde 31,3 olurken, 2023 Mart ayı birinci haftasında yüzde 12,92 oldu. Muhtaçlık kredisi faizi ise yüzde 35,41’den yüzde 25,47’ye, KMH dahil muhtaçlık, taşıt ve konut kredisi ortalamaları da yüzde 28,30’dan yüzde 22’ye geriledi.
TL mevduat faizleri ise 2022 Ağustos sonunda yüzde 18,30 olurken, 2023 Mart ayı başında yüzde 27,68’e yükseldi.
12 Aralık 2003’ten bu yana en yüksek düzey görülen mevduat faizlerinde, ticari kredi faizleriyle makas 14,76 puana, tüketici kredi faizleriyle de 5,55 puana çıktı.
BDDK bilgilerinde bankaların hala kârlı olduğu görülürken, TCMB, cuma günü bankalara gönderdiği yazıda referans faiz üzerinde oluşan muhtaçlık kredisi faizine menkul değer tutma yükümlülüğü getirildi.
TCMB’nin ticari kredilerde uyguladığı faiz sonu ile ek menkul tesisi mecburiliği, muhtaçlık kredilerine de getirdi. Bölüm kaynaklar, düzenleme ile bankaların bu alanda iştahı kesilirken, tüketicilerin elinde son deva olarak kredi kartı ve KMH kalacağını belirtti.
Ekonomim’de Şebnem Turhan’ın aktardığına göre, bankalar, ticari kredi faizleri, TL mevduat faizinin altında kalınca, net faiz geliri için gereksinim kredilerine yönelme yolunu seçmişti.
Karar, ‘Liralaşma stratejisi’ kapsamında alınırken, kararın akabinde muhtaçlık kredi faiz oranlarında üst limit oluştu.
Makroihtiyati kararlar ile bilançolarını yönetmekte zorlanan bölümün kredi iştahının da kesilmesine neden olurken, öncesinde 3 Mart prestijiyle 13 haftalık yıllıklandırılmış olarak tüketici kredilerinin büyümesi yüzde 86,03’e çıkmıştı. Birkaç hafta öncesinde özel bankaların büyüme oranı yüzde 100’ün de üzerindeydi.
İhtiyaç kredileri 9 haftada 2022 sonuna nazaran yüzde 13,6 oranında artarken, ferdi kredi kartları da yüzde 14 oranında büyüdü. Kişisel KMH’lar 9 haftada yüzde 65 oranında büyüdü.
3 Mart prestijiyle muhtaçlık kredi faizi ortalaması yüzde 25,47 olurken, düzenleme sonrası yüzde 18,6 aşıldığında yüzde 20, yüzde 20,6 aşıldığında yüzde 90 oranında ek menkul değer alım mecburiliği ortaya çıkıyor. Buda TL mevduat faizinin altında gereksinim kredisi kullandırma manasına geliyor.
Bankaların elindeki menkul değerlerdeki artış ABD’de SVB gibisi bir faiz artışında Türk bankacılık kesiminde de tahvil riski oluştururken, tüketiciler de yüzde 1,36 oranında aylık faizle kredi kartı ve KMH’la borçlanmayı tercih edecek.